Kamunun Mimari Belleğinden Rant Tesisine…
KÜMES Mİ DEDİNİZ …?
Çanakkale Belediyesinin Kordon’daki mülkü olan sosyal tesisler ve civarında yapısal kütlelere “kümes” dendiğini duydum (CHP il kongresinde). Mimari bellek; kent aidiyeti ve kentlilik bilinci açısından en önemli somut değerleri oluşturur. Bu nesnelerin anlamı, öyküsünün bilinmesiyle daha da artar. Ben bu anlamı değer haline getirecek öyküye katkı olsun diye, size bu bölgenin geçmişini, bildiğim kadarıyla kısaca aktarayım diye düşündüm.
Devre 1) Osmanlı Dönemi
Çanakkale kordonunun bulunduğu alan 1840’lardan sonra Osmanlı’nın Avrupa’ya açılması sonrası Çanakkale’ye gelen ve 1900’lerin başında sayıları 30’u bulan Ticari Ataşelerin yerleşim mekanlarıdır. Tek bir etnik ve dini kültürden olmaması dolayısıyla bu topluluklara “Levantenler” de denilmektedir. Bu topluluk oldukça zengindir. Sadece ekonomik zenginlikten bahsetmiyoruz, Avrupa’nın en ünlü okullarında okuyan, eğitim alan, yılda bir kaç defa Avrupa’ya gidip ortamları gören kültürel ve sosyal zenginliğe sahip bir zümredir. Bu zenginliklerin mekansal yansıması, elimizde sadece birisi kalmış Emilie Vitalis konağı ile eski fotoğraflarını gördüğümüz (örneğin Calvert’lerin konağı) çok sayıdaki “yalı” dır. Bu yalılar Cumhuriyetle birlikte başlayıp, 1970’lere kadar süren yıkım politikaları sonucu tek tek yok edilir. Söz konusu bölgenin önemli konaklarından olan Madam Keti (Hettie diye yazılır) Evi olarak da halkın diline yerleşmiş Necip Paşa konağı, şimdiki işleviyle Galeri binamız da yine 1800’lerin sonunda inşa edilmiştir. Daha sonra Calvert ailesinden sayılan ve 1980’lere kadar kentin önemli siması olan Madam Keti kullanımında olması dolayısıyla bu adı almıştır.
Devre 2) Cumhuriyet Dönemi
Eğer şimdilerde, devletin veya belediyenin mülkiyetinde veya daha sonra özel kişilere özelleştirme ve benzeri teranelerle satılan bir yer görürseniz, bu bilinmelidir ki, Cumhuriyetle birlikte kentten ayrılan Levantenlerden devşirilmiş mülklerdir. Şimdiki, belediye sosyal tesislerinin yerinde 1980’lere kadar popülerliğini sürdüren bir belediye sinema salonu vardır. Sinema seyirlerinin kışlık salonu kadar, yazlık sinema bahçesi de meşhurdur. Ayrıca bu mekanlar bir çok tiyatro, konser ve gösteriye de ev sahipliği yapardı. 1932 yılı haritasında buranın Belediye Sineması olduğu belgelidir. Madam Keti Evi de cumhuriyetle birlikte konak işlevini sürdürür.
Devre 3) 1980 ve Sonrası…
Hep demişimdir, otoriter iktidarlardan olan darbe yönetimleri, kentlerde mimari simge bırakmaya çok muktedirdir. 1980 darbesi de Çanakkale kentine bu tür simgeler bırakır. Bunlardan birisi de şimdiki sosyal tesisler, tiyatro salonu ve madam keti evi dediğimiz sosyal kültürel kompleksidir. Öykü 1982’de askeri darbenin atanmış yerel yönetim ve kent iktidarları eliyle oluşur, bu bölgede bu dönem iktidarları proje üretirler. Madam Keti ile masaya oturup bu alanı da içine katan belediye sineması ve bahçesini de kapsayan bir bütün proje önermesi yaparlar. Bu projenin tasarlanması işi, Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Döner Sermayesine verilir. Tasarım ekibi ise, (hepsini tanıma şansı ve fırsatı bulduğum) Maruf Önal, Hakkı Önel ve Raci Birol’dur. Şu andaki yapılar bu ekibin eseridir. Ancak projede bir uygulama eksikliği vardır; şimdiki sosyal tesislerin arkasındaki boş otopark alanı “belediye oteli” olarak tasarlanmıştır. Önündeki şimdiki sosyal tesisler ise bu otelin lobi, restoran ve bar’ı olarak düşünülmüş, aynı zamanda kent halkına da hizmet etmesi önerilmiştir. Özellikle binanın üst kat (nikah salonu denilen yerin) tavanının abes bölünmesine bakarsanız, yapının orijinal işlevini de tahmin edebilirsiniz.
Eski eser Madam Keti Evi galeri olarak işlevlendirilmiş, Kültür Merkezi de denilen tiyatro salonu ise forum şeklinde düzenlenmiş ve oyuncu ile seyirciyi adeta kucaklayarak kaynaştıran oturma ve sahne düzeni, fuaye ve kot kullanımıyla hayran olduğum işlevsel bir mekandır. 35 yıldan beri hala böyle bir salonu gerçekleştirme becerisini sağlamayan bazı yöneticilerin bu salona dil uzatması da çok ilginçtir. Bu salonun girişinde çok amaçlı mekanlar daha sonra kütüphaneye çevrilir. Bence küçük bir kasaba için oldukça çağdaş bir mekandır bu kültür tesisleri, hatta hala işlevsel olarak ve hakkıyla kullanımı yoktur.
Devre 4) Eklemeli / Kaktırmalı Bina
Yerel iktidarlarımız ve resmi kurum bürokratlarımız tarafından inşasından itibaren orijinal tasarımına müdahale edilen bu yapı yeterince anlaşılmamıştır. Özellikle sosyal tesislere yapılan bölmeler, eklentiler, bahçe kapatmaları, betonarme teras uzantılı gecekondular, adeta tasarımın işlev ve kamuya dönük yüzü olan karakteristik cephe estetiğini ve ruhunu yok eden müdahalelerdir. Bu kötü ve anlamsız müdahalelere birde rant temelli işlevsel ve işletme sorunları eklenince, kayırmacı tahsisler, isabetsiz kullanımlar yüklenince binaya duyulan saygının yerine, bazı kesimlerce sövgü geçmiştir.
Devre 5) Kümes…
Buna son olarak eklenen “kümes” lakabı da işin tuzu biberidir.
Bugünkü bu duruma bir anlam yüklemiyorum. Ama yadırgadığım bir kimliksizlik ve bağlamsızlık atfettiğimi de özellikle belirtmek isterim. Biz korumacılığı, içi boş bir zorlama haline getirdik. Ayrıca, korumacılık ve mimari mirası, Osmanlı dönemine tıkıştırdık. Bu kentin her döneminde miras olabilecek mimari değerler bulunur. Bunlardan birisi de Cumhuriyetin son dönemlerinde tasarlanan kordondaki bu komplekstir. Mimari karakteri; çok özel ve estetik bir değerin, özenli bir mimari ekolün temsilcisi olarak kentimize armağandır. Öyküsünü size anlattım. Bu değere yetkili, sorumlu ve etkili ağızlardan sarf olunan bağlamsız laflar, bu tür değerlerin içinin boşalmasına ve rant tesisine dönüştürülmesine daha fazla hizmet ediyor. En önemlisi de “bu kenti bu kentin yaşayanları neden sevmez ki” diye hayıflanan iktidarların, mimari mirasa olan rantsal yaklaşımlarına sahne oluyor.
Lafı başa döndürürsek, kent aidiyeti ve kentlilik bilincinin oluşması bu tür mimari belleklerle mümkündür. Bu öyküden bile bihaber ve umursamazlık yüklü iktidarların icraatı, bu mekanı yıkıp kordonda çağdaşlık adına çok katlı binalar dikmek ve apartmanlar yapmak mıdır…? acaba…
Mimar İsmail Erten Son Yazıları...
- 25/12/2019 Cumhuriyetin İktidarı ve Yıkımlar
- 17/12/2019 Geleneksel Çarşıda Değişim…
- 10/12/2019 Otopark, Trafik ve Politika, Planlama…
- 22/11/2019 Görmeyen Tuttuğunu Öpüyor… Schliemann Hırsız Mı?
- 13/11/2019 Kamusal Yaşam Alanlarında Eşitlikçi, Kişisel Yaşam Alanlarında Özgürlükçü…
- 01/11/2019 Kentin Kuzeyi…
- 23/10/2019 Behramkale – Assos Koruma Planı…
- 08/10/2019 “Mimarlık… herkes için konut” “Architecture… housing for all”
- 13/09/2019 Siyasi Rol Çalma…
- 09/09/2019 İnşaatın Kendisi Zaten Kriz…
Sizin Yorumunuz...
Sizin Yorumunuz...
Son Haberler...
Yorumlar...
Henüz yorum yok...