Çanakkale Ticaretinde Sistem ve Mekan Değişimi
Çanakkale Çarşıları ve Ticaret
Çanakkale kenti ilk kuruluşu olan 1463’den bu yana, özellikle de ilk garnizon ve savunma kenti özelliliğini değiştirip ticaret kenti olmaya başladığı 1700’lü yıllardan bu güne, çok ciddi ticaret sistemi ve çarşı mekanları değişimleri yaşamıştır. Bu değişimin çok büyük ölçek ve niteliksel boyutları son yarım yüzyılda yaşanmış ve yaşanmaktadır. Biz 550 yılı aşkın zamanda yaşanan bu değişimleri tarihsel derinlik ve niteliksel farklılık kategorileriyle incelemek istedik.
1) Yalı Çarşısı ve Aşağı Çarşı
Kentin ilk kuruluş nüvesi olan Çimenlik kalesi doğu ve kuzey alanlarında ilk yerleşimler oluşur. Bu yerleşimlerin orta yeri de pazar, yani çarşı için ayrılır. İlk çarşı başlangıcı Yalı Caddesi ile Çarşı Caddesi’nin başlangıçları sayılan Yalı Camisi ve civarıdır. Yalı çarşısı içine Fetvane Sokağı da alarak şimdiki saat kulesine doğru gelişir. Yalı çarşısı denize paralel konumuyla özellikle yeme, içme, eğlence, dinlence ve konaklama hizmetine yönelik mekanların yoğunlaştığı bir özellik taşır. Meyhane, Lokanta, Kahvehane ve otel ürü işletmeler bu çarşıda yoğunluklu bulunur.
Çarşı Caddesi’nin başlangıcı olan şimdiki Yalı Cami civarından doğuya doğru büyür. Şimdiki değirmenlik sokak kesişimi olan (İş Bankası – Ziraat Bankası, Akbank’ın olduğu bölüme kadar olan kısmı aşağı çarşı olarak adlandırılır. Bu çarşı perakende alışverişin her türlü çeşidini kapsayan mekanları kapsar. Bakkal, Manav, kumaş, kuyumcu, ayakkabı ve elbiseci, vb. dükkanlar bu bölgenin ticaret aktivitesinin baş aktörleridir.
2) Yukarı Çarşı ve Kasaplar Çarşısı
Kent özellikle 1850’lerden sonra ticaret ve nüfus açısından büyür. Deniz ve kale merkezli yerleşimler doğuya doğru gelişir. Aynı büyüme yine çarşının da doğuya doğru büyümesini sağlar. Şimdiki aynalı çarşıyı da içine alan ve İnönü caddesinde başlayan Musevi mahallesine doğru büyüyen çarşı oluşur. Çarşı caddesinin doğu bölümü olan bu ticaret bölgesine Yukarı Çarşı denilmeye başlanır. Yukarı çarşının içindeki mekanlar Aşağı Çarşı mekanlarındakilerin devamı niteliğindeki çeşitliliği barındırır.
Yukarı çarşının önünün Musevi mahallesi tarafından kesilmesi, çarşının bir alt sokakta devam etmesine yol açar. Şimdiki Arap İbrahim Paşa Caddesinin batı başlangıcı olan ve Kurşunlu camisine doğru gelişen bu çarşıya ise, Kasaplar Çarşısı denilmektedir. Adından da anlaşılacağı gibi bu bölgede kasapların yoğunlukta olduğu sanılmaktadır.
3) Konvansiyonel Çarşı
Geleneksel olmayan, klasik ve alışılmış çarşılara koyduğumuz ad konvansiyonel çarşıdır. 1950’lerden sonra başlayan modernist kentleşme ve göçe bağlı büyüme Çanakkale’deki mevcut geleneksel çarşıların yetersizliğini de gündeme getirmiştir. İlk konvansiyonel çarşı aksları şunlardır; Değirmenlik sokak, Cumhuriyet meydanı ve devamı olan Demircioğlu caddesi ve İnönü caddesinin bu çarşı alanlarına yakın olan bölümleri. Akabinde bu caddelerin diğer bölümlerine doğru büyüme devam ederken, kordon bölgesi, Atatürk Caddesi ve hatta son yıllarda Troya caddesi konvansiyonel çarşı olarak kendini göstermektedir. Bu çarşıda öncelikle konfeksiyon, ayakkabı gibi giyim eşyası satıcıları bulunmakta olup, çarşıya hizmet eden esnaf lokantaları, çayhaneler, son dönemlerde ise yeni teknoloji ürünü olan telefon ve bilgisayar satıcı ve servisleri bulunur. Özellikle Atatürk Caddesinin Güneyindeki Barbaros Mahallesi kesimlerinde mobilya dükkanları, orta ve büyük ölçekli market ve süpermarketler sıkça görülmektedir. Kordon ve 2. kordon aksında gittikçe çoğalan, çeşitlenen ve zenginleşen bir dinlence / eğlence mekanları yoğunluğu oluşmaktadır. Bu durumun Üniversite ve öğrenciler ile ilişkisi doğrudandır.
Konvansiyonel çarşı mekanları genellikle çok katlı apartmanların zemin katlarında yer alır. Genellikle üst katları konut / mesken olduğu gibi, merkeze yakın bölgelerde büro / ofis / bar vb. tür işyerlerini kapsarlar. Perakende alışveriş zeminden üst katlara çıkmaz.
4) Alış Veriş Merkezleri (AVM’ler)
Son 10 yılın en önemli esnaf / ticaret alanlı tartışmalarından birisini büyük ve kendi içine kapanmış Alış Veriş Merkezleri (AVM’ler) oluşturur. Sundukları konfor, toplulaştırılmış ve çeşitlenmiş alışveriş ulaşılabilirliği, statü kazandırma vb. gibi özellikleri dolayısıyla başta büyük kentler olmak üzere tüm dünyada AVM açma çılgınlığı yaşanmaktadır. Çanakkale’de bu geleneğe son 10 yıl içinde başlamış ve gittikçe çoğalan AVM zincirleriyle yaşamaya başlamıştır. Özellikle kentin güneyindeki Ezine girişinde yoğunlaşan AVM’ler, kentsel büyümenin ve arsa spekülasyon ile yapı rantının yönünü belirlemiştir.
AVM’ler kentin sokaklarında süren alışverişin, kapalı merkezlere girmesine yol açmıştır. Süren bu tür tartışma bir süre daha devam edecektir. Fakat, gerek geleneksel çarşının gerek konvansiyonel çarşının yeni AVM’lerin sarsıntısını atlattığı ve doluluk ve alışveriş hacimlerini büyüterek sürdürdüklerini gözlemek de mümkündür. Dolayısıyla Çanakkale Çarşıları, nitelik, boyut ve nicelik açısından bütün kimlik ve çeşitliliğini koruyarak yaşamaya devam etmektedirler. Geleneksel Çarşı, Konvansiyonel Çarşı ve AVM’ler ticaret alanında rollerini devam ettirmektedirler.
NOT-1) Uluslararası bir proje olan, Anadolu Kültürün koordinasyonuyla yürüyen, “bana değişimden bahset” Diyalog ve Toplumsal değişim temalı, fotoğraf / video art sonuç ürünlü, Almanya ve Türkiyeli 14 gencin birlikte yaptığı, Almanya’nın Leipzig kenti ile Türkiye’nin Çanakkale kentlerini mekan olarak seçen, Bu çerçevede aralık-2015’de Çanakkale atölyelerini gerçekleştirip Mahal sanat da sergileyen, bir atölyenin konusu olan “Çanakkale’de Ticaretin sistem ve mekan değişimi” üzerine tarafımdan danışmanlık alınan süreçten esinlenilerek bu yazı kaleme alınmıştır.
NOT-2) Bu yazı bir başlangıçtır ve ortaya şablon sunar. Metinler geliştirilebilir. Dönemler içeriksel derinliğe kazandırılabilir. En önemlisi de bu başlangıç şablon fotoğraf, video gibi sanat alanlarıyla anlamlı hale gelebilir. Bilgi sanat ile birleşince sergi ve gösterilerin yapılarak toplumun bu alanda bilgi ve bilinç oluşturması bir başka hedef haline gelebilir.
Mimar İsmail Erten Son Yazıları...
- 25/12/2019 Cumhuriyetin İktidarı ve Yıkımlar
- 17/12/2019 Geleneksel Çarşıda Değişim…
- 10/12/2019 Otopark, Trafik ve Politika, Planlama…
- 22/11/2019 Görmeyen Tuttuğunu Öpüyor… Schliemann Hırsız Mı?
- 13/11/2019 Kamusal Yaşam Alanlarında Eşitlikçi, Kişisel Yaşam Alanlarında Özgürlükçü…
- 01/11/2019 Kentin Kuzeyi…
- 23/10/2019 Behramkale – Assos Koruma Planı…
- 08/10/2019 “Mimarlık… herkes için konut” “Architecture… housing for all”
- 13/09/2019 Siyasi Rol Çalma…
- 09/09/2019 İnşaatın Kendisi Zaten Kriz…
Sizin Yorumunuz...
Sizin Yorumunuz...
Son Haberler...
Yorumlar...
Henüz yorum yok...