Eski Su Deposu Metruk ve Terk Edilmiş Durumda

Her yılın 18 Nisanı “Anıtlar ve Sitler Günü” olarak kutlanıyor. Bu günü uluslararası Anıtlar ve Sitler Konseyi organize etmektedir. Türkiye’de de bir Milli Komitesi olan ICOMOS’un bu yıl için belirlediği tema; “Su Mirası”dır. Bu çerçevede Ülkemizde su ve suyun yarattığı anıtsal yapı ve sitler üzerine ICOMOS Türkiye milli Komitesi Tarafından bir dizi eylem ve etkinlik düzenlenmektedir.

Tarih ve Kültür temelli bakış açısını Çanakkale’ye yerleştirmek üzerine bir dizi etkinlik planlayanlar olarak, su mirası kapsamında günümüzden 111 yıl önce inşa edilmiş bir tarihi mirası hatırlamayı önemsiyoruz.

Çanakkale Tarihi Su Deposu

Çanakkale tarihi su deposu; 1900 yılında inşa edilmiştir. Saat Kulesi’nin yapılmasını da vasiyet eden Emilie Vitalis tarafından, mirasının bir kısmı kullanılarak ve vasiyeti üzerine yapılmıştır.

Daha önceleri, kentin yer altı suyu için açılan kuyu ve yağmur sularının toplandığı sarnıçlardan elde edilen sular kullanılmaktaydı. Sarıçay ise, bir başka su kullanım kaynağı idi. Bu yapı sayesinde derin kuyularla elde edilen temiz su, bir şebeke kurularak kente getirilir ve sokaklara kurulan çeşmelerle sıhhi ve yeterli su elde edilir. Bu çerçeve de modernleşmenin önemli bir göstergesidir. Daha sonraki süreçlerde meydan ve sokaklardaki şebeke suyu yapı içlerine alınmaya başlanır. Bu sayede kentli akar bir su ile evlerde yaşamaya başlar.

1900 yılında su deposu için inşa edilen yapı, 1940’lı ve 50’li yıllarda işlev değiştirir. Kentin elektriğini sağlayan mazotlu jeneratörün çalıştığı bir mekan olarak kullanılır. Son yıllarda, belediyenin marangozhane ve diğer atölyeleri olarak kullanılan ve bir süredir metruk bir depo olarak kullanılan bu yapı çürümeye bırakılmıştır. Günümüzden birkaç yıl önce su mirasını yansıtan yapının kuzey bölümünde yer alan “tarihi sarnıçlar”; kurban kesim yeri çalışmaları sırasında Çanakkale Belediyesi tarafından “temizlik” amaçlı yıkılmıştır.

Bu kent için en önemli “Su Mirası” olan “Çanakkale Eski Su Deposu” Anıtlar ve Sitler gününde tekrar hatırlanılmalı ve korunması için harekete geçilmelidir.

Çanakkale Su Kültürü

Mimar İsmail Erten’in günümüzden 10 yıl önce; 2001 yılında mimar.ist mayıs 2001/2 sayısında yer alan yazısı…

– Suyun serüveni & Çanakkale Su Deposu
– Yapının Tanımı & Özellikleri

Suyun Serüveni & Çanakkale Su Deposu

Tarih boyunca su uygarlığın belirleyicisi oldu. Tarihteki bütün insan yerleşimlerin su kenarındadır. Troia yerleşimi Kara Menderes Çayı ve Dümrek Çayı’nın kesişimine kuruldu; Troas, uygarlığını bu sular ve suların beslediği topraklar ile geliştirdi. Efsaneler, türküler söylendi su için.

Piri Reis haritasında, boğazdan geçen gemilerin kullanımı için Çanakkale – Kepez arasında yer alan ve kaynağı Şekerpınar’a ait olan çeşmeyi gösterdi. Yine o dönemlerde gemilerin kullandığı bir başka kaynak, Kilitbahir – Havuzlar mevkisinde yer alan çeşmedir.

Çanakkale de 1462-1463 yıllarında Sarıçay kenarında, sulak alanda kuruldu. Suyun bir başka yüzü olan deniz ve deniz ulaşımı, ve de dolayısıyla liman Çanakkale’nin bir başka gelişim kaynağı oldu.
18. ve 19. Yüzyıllardan günümüze aktarılan fiziksel ve kültürel tarih, deniz ticaretinin ve su ile oluşan zenginliğin sonucudur.

Çanakkale’nin sokaklarının bir çoğu hala çeşme isimleriyle anılır. Aynalı Çeşme Sokak, Sakızlı Çeşme Sokak, vb. suyun aktığı çeşmeler sokağın, mahallenin ve kentin bellekleri oldu.

Modernleşme suyu daha da önemli kıldı. Suyu evin içine taşıdı. Hamamlarda yaşanan yıkanma kültürü konutun banyolarına girdi. Arka bahçedeki ibrikli abdeslikler, giriş antresindeki WC’lere dönüştü. Mermerden – seramiğe, hela taşından – klozete geçildi.

Kent sokakları, su arklarından, tuğla künklere, beton büzlerden, demir borulara ve plastiğe dönüşen şehir şebekeleriyle donatıldı. Sarnıçlar su depolarına, çıkrıklar jeneratörlü su pompalarına döndü. Su depoları – barajlara, arıtma tesislerine, mazotlu jeneratörler – elektrikli santrallere, pompalara yöneldi.

İşte bu serüvenin 1900 yılında, İtalyan tüccar Emilie Vitalis adına Çanakkale’nin ilk su deposu ve idari binası yapıldı.* Bu bina ve su donanımı dönemsel değişim ve gelişimlerle 1992 yılına kadar kente hizmet etti. Sonra atıllaştı ve önemini yitirdi. Fakat tarihin izlerini ve belleğini hala fiziksel bünyesinde taşıyor. İlgi bekliyor, tarihin izlerinin araştırılmasını istiyor. Çanakkale su kültürünün bugüne taşınarak, geleceğe aktarılmasını diliyor.

Yapının Tanımı

Mülkiyeti Çanakkale Belediyesine ait olan ve tapu kayıtlarına göre; Çanakkale ili, Merkez ilçesi, İsmetpaşa Mahallesi, Pafta: 32.M.4.d-32.L.3.c, Ada:284, Parsel: 6’da yer alan yapı, kentin doğu bölümünde ve Sarıçay kenarında yer almaktadır. Geniş bir arsaya sahip olan söz konusu parselin Güney Batısında bulunan yapı, tek katlıdır. Mevcut ve yürürlükteki İmar Planı’na göre yapının yer aldığı parsel Toptancı Hali işlevinde olup, henüz bu işleve uygun herhangi bir yapılaşma bulunmamaktadır. Mevcut yapı şu anda, belediye marangoz atölyesi olarak kullanılmakta olup, çevresindeki açık alanlarda ise; yine belediyeye ait beton santrali kullanımı sürmektedir. Arsanın civarı, uzunca bir süredir sanayi, küçük sanayi ve benzeri işlevleri sürdürmektedir.

Yapının Özellikleri

1) Mekansal Özellikler

Yapı ana kütlesi ile yapının kuzeyinde yer alan (üstü toprak mekan) su deposunun aynı dönemlerde yapıldığı sanılmaktadır. Daha sonraki dönemlerde trafo binası ile binanın kuzey bitişiğindeki eklentinin ilave edildiği görülmektedir. Ana bina güney girişinden idare bölümüne, doğu girişinden ise dinlenme yatma bölümüne girildiği gözlenmektedir. Ana bina çatısı beşik çatıdır.

2) Malzeme Özellikleri

Ana binanın temelleri taş, duvarları yığma tuğladır. Çatı ve tavan ise ahşap karkas ve kiremit örtülüdür. Sarnıç-su deposu olan yapı ise duvarları taş, tavan topraktır. Trafo betonarmedir. Son ilave edilen bina ise, duvarları yığma tuğla, çatısı çeliktir. Pencere ve kapılar ise, ahşap doğramadır.

3) Mimari Cephe Özellikleri
Ana bina cephe özelliklerinin en önemlisi, pencere-kapı kenarı ile bina köşelerindeki sırlı tuğla kaplamasıdır. Pencere ve kapı bitişleri basık kemerdir. Batı cephesindeki çatı kalkan duvarındaki kitabe orijinal halini korumaktadır. Ayrıca çatı kalkan duvarlarının üst bölümlerinde bölgeye özgü dairesel pencereler bulunmaktadır.

Yapıya Yaklaşım

Yapılan inceleme ve tespitler yapının karakteristik özellikleri dolayısıyla önemli olduğu göstermiştir. Korunması ve öneri aşamasında ciddi ve ayrıntılı çalışmaların sürdürülmesi gerektiği tespit edilmiştir. Bir başka durum ise, yapı ve eklentilerinin kentin ilk su deposu olmasıdır. Mimari özelliklerinden öte, bu tarihi su kimliği yapının kent belleğinin geleceğe taşınması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır. Bu tarihi kimliğin olabildiğince az fiziksel müdahaleyle korunmasını, yapı içindeki donanımların ve tarihsel izlerin tahrip edilmemesi gerekir.

2011 Yılı Anıtlar ve Sitler Günü / Su Mirası Teması Etkinlikleri

2011 yılı Anıtlar ve Sitler Günü / Su Mirası teması etkinlikleri çerçevesinde İstanbul ve İzmir’de 16 – 18 Nisan 2011 tarihleri arasında iki ayrı etkinlik düzenleniyor.

I. ETKİNLİK
İSKİ Genel Müdürlüğü ile İstanbul Teknik Üniversitesi arasında imzalanan protokol uyarınca projeleri Yönetim Kurulu üyemiz Y. Doç. Dr. Gülsün Tanyeli tarafından hazırlanan ve uygulanmakta olan İstanbul Su Medeniyetleri Müzesi’nin [Terkos Su Teknolojileri Tanıtım Merkezi ve Cendere/Hamidiye Su Kültürü Tanıtım Merkezi] Dr. Tanyeli rehberliğinde gezilmesi
16 Nisan 2011 Cumartesi- İstanbul
09.00 Taşkışla’dan hareket
10.00 Terkos’a varış (Kişisel araçlarıyla geleceklerin beklenmesi)
10.30-13.00 “İstanbul Su Medeniyetleri Müzesi” kapsamında restorasyonu gerçekleştirilenTerkos Pompa İstasyonu binalarının ve çevresinin projelendirilme-uygulama süreçlerinin İSKİ’nin ilgili birimleri, İTÜ Proje Ekibi ve Yüklenici Firmalar tarafından anlatılarak bilgilendirme sonrası gezilmesi
13.00-14.00 Öğle yemeği arası
14.15 Cendere’ye hareket
15.00 “İstanbul Su Medeniyetleri Müzesi” kapsamında restorasyonu gerçekleştirilen Cendere Pompa İstasyonu binası ve bahçesinin gezilmesi
17.00 Programın sonu ve Taşkışla’ya hareket.

II. ETKİNLİK
Üyemiz Prof. Dr. Eti Akyüz Levi tarafından İzmir’de hazırlanan program
17 Nisan 2011 Pazar – İzmir
Yer : DESEM Bordo Salon
10.30 Açılış Konuşması
10.50 “Türkiye’deki Tarihi Su Yapıları”
Em.Prof.Dr. Ünal Öziş – Prof.Dr. Yalçın Arısoy – Yrd.Doç.Dr Ahmet Alkan – Dr.Müh.Yalçın Özdemir Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü
Sunan: Prof.Dr. Yalçın Arısoy
11.50 İzmir’deki Tarihi Çeşme ve Sebiller – Prof. Dr. Eti Akyüz Levi
12.30 Öğle arası
14.00 – 16.30 Kemeraltı tarihi çeşme ve sebilleri gezisi
18 -22 Nisan 2011
Temel Eğitim Okulları’nın TARİHİ SU YAPILARI konulu Resim Sergisi
DEÜ, DESEM Sergi Holü

SONUÇ

Tarih ve Kültür temelli bakış açısını Çanakkale’ye yerleştirmek üzerine bir dizi etkinlik planlayanlar olarak, su mirası kapsamında günümüzden 111 yıl önce inşa edilmiş bir tarihi mirası hatırlamayı önemsiyoruz.

Bu kent için en önemli “Su Mirası” olan “Çanakkale Eski Su Deposu” Anıtlar ve Sitler gününde tekrar hatırlanılmalı ve korunması için harekete geçilmelidir.

Kentin en önemli su mirası olan eski su deposu metruk ve terk edilmiş durumda… Bizler 18 Nisan 2011 Anıtlar ve Sitler Günü kapsamında belirlenen “Su Mirası” teması çerçevesinde bu durumu kamuoyunun bilgisine sunuyoruz…